'Divê êdî dewlet paradîgmaya xwe biguherîne' 

2025-12-06 09:10:05


	ANTALYA – Endamê OHD'ê Mazlum Kantarci got ku divê paradîgmaya dewletê ya li hember Kurdan biguhere û ev yek divê di hemû rêziknameyên qanûnî de, bi taybetî jî di destûra bingehîn de, bi nêzîkatiyek yekpare bê destnîşankirin.

	Endamê Şaxa Komeleya Hiqûqnasên Ji Bo Azadiyê (OHD) Mazlum Kantarci, pêşketinên ku di Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk de hatine bidestxistin nirxandin. Kantarci ku hevdîtina bi Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan re wekî "pêdiviyeke pêvajoyê" şîrove kir, got: "Astengek qanûnî û siyasî hatiye derbaskirin. Wateya wê ya qanûnî ev e: Ev serdana endamên komîsyonê yên ku Meclisê temsîl dikin, di rastiyê de nîşaneya îradeya qanûnîbûnê ye. Ji hêla siyasî ve, ev hevdîtin ku li dora maseya danûstandinan tê lidarxistin, di heman demê de xaleke werçerxê ya siyasî jî temsîl dike. Beşdarbûna CHP di vê komîsyonê de pir girîng e. Lêbelê, di demeke wiha de ku pirsgirêka Kurd tê çareserkirin, nermkirina mijareke ewqas girîng û pêşkêşkirina girêdana bi SEGBÎS'ê yan jî hevdîtina vîdeoyî tê wateya nefêmkirina vê pêvajoyê; ew perspektîfek kêm e. CHP her gav di demên stratejîk de biryarên xelet daye. Rakirina parêzbendiya parlamenteran jî serdemeke stratejîk temsîl dikir û CHP'ê di wê demê de dengê 'erê' da wê. Siyaset li ser tiştê ku hûn dikin tê kirin, ne li ser tiştê ku hûn dibêjin. Ji bo CHP'ê dê guncaw bûya ku di qonaxeke dîrokî ya ewqas girîng de endamekî bişanda Îmraliyê. Ez hêvî dikim ku ew dest ji vê nêzîkatiyê berdin." 

	 

	ZEMÎNA QANÛNÎ

	 

	Kantarci diyar kir ku CHP ji bo çareserkirina pirsgirêka Kurd tu planeke xwe nîne û tenê ji bo berjewendiya hilbijêran tevdigere û got: "Bernameyeke partiyê hatiye ragihandin û tê de tê gotin ku em ê rêzê li perwerdehiya bi zimanê dayikê bigirin. Di rewşa herî baş de, ev hemû tiştê ku dikare were gotin bi xwe ye. Partiyeke ku îdîa dike ku vî welatî bi rê ve dibe, divê pêşî planeke çareseriyê ya berbiçav hebe. Bê guman ev pêvajo ne tenê berpirsiyariyên mezin dixe ser milê CHP'ê, di heman demê de dikeve ser milê me hemûyan. Wisa xuya dike ku komîsyon dê niha dest bi avêtina gavên qanûnî bike û dê bi amadekirina raporekê vê yekê bike. Birêz Ocalan gotibû, 'Ez xwedî hêz û îrade me ku vê pêvajoyê ji bingeheke tundûtûjî û pevçûnê veguhêzînim bingeheke qanûnî û siyasî.' Em niha dibînin ku ji bingeheke tundûtûjî û pevçûnê veguherîneke qanûnî û siyasî çêdibe. Divê ev pêvajo niha li ser bingeheke qanûnî, bi rêya entegrasyona demokratîk û qanûna veguhêz were damezrandin. Wekî din, ew kesên ku dixwazin vê pêvajoyê têk bibin, dikarin helwesteke hîn bêwijdantir li dijî pêvajoya 'neqanûnî' bigirin."

	 

	QANÛNÊN AZADIYÊ

	 

	Kantarci diyar kir ku pêvajo pêwîstî bi derbasbûna qonaxa rêziknameya qanûnî heye û divê rêziknameyên qanûnî bi perspektîfeke qanûnî ya yekpare werin çêkirin û got: "Piştî ku çekdanîn bi dawî bibe, divê qanûneke entegrasyonê were derxistin. Ev tê vê wateyê ku kesên ku çekên xwe danîne, rêxistinên wan hatine hilweşandin, endamên wan dê çawa di nav civakê de werin entegrekirin, gelo ev kes dê bi lêpirsînên sûc re rû bi rû bimînin, ango divê qanûn werin derxistin da ku kesên ku di çavê qanûnê de neqanûnî bûne di nav civakê de werin entegrekirin. Wisa xuya dike ku ev pirsgirêk dê bi guhertina paradîgmayê ku pêşî qanûnên entegrasyona demokratîk û paşê jî guhertinên destûrî di nav de ne, were çareserkirin. Entegrasyona dewletê heye û entegrasyona demokratîk heye. Entegrasyon, li ser bingeha demokrasiyê ye. Entegrasyona demokratîk ne asîmîlasyon, ne entegrasyona bi zorê ye; ew entegrasyona dilxwazî ??ya aliyan li ser bingeheke qanûnî ye. Divê astengiyên li pêşiya perwerdehiya bi zimanê dayikê werin rakirin û divê Kurdî bibe xwedî statuyeke qanûnî."

	 

	BIRYARÊN DMME'YÊ

	 

	Kantarci, li ser daxuyaniyên Devlet Bahçeli yên der barê "mafê hêviyê" de jî axivî û got: "Bahçelî di her axaftinekê de dibêje, 'Îmraliyê tiştê pêwîst kir, berpirsiyarî girt ser xwe.' Afirandina şert û mercên ku mirov karibe bi azadî bixebite û bijî ji bo vê pêvajoyê pêdivîyek e. Hûn mecbûr in ku şert û mercên kar û jiyanê yên kesê ku hûn pê re diaxivin misoger bikin. Her çend hin pêşketin hebin jî, ez dikarim bibêjim ku ev gav têrê nakin. Biryara mafê hêviyê yek ji biryarên pêşîn e ku Tirkiyeyê li DMME (Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê) bicîh neaniye. Ew di sala 2014'an de hatiye dayîn. Bi nebicîhanîna vê biryarê re, li Tirkiyeyê kevneşopiyeke nebicîhanîna biryarên DMME'yê dest pê kiriye. Kiryareke neqanûnî dibe sedema ya din. Dewletek ku bi serweriya hiqûqê tê rêvebirin li ser mijarên qanûnî danûstandinan nake. Ji ber vê yekê, divê siyasetmedar li ser bicîhanîna hemû biryarên DMME û Dadgeha Destûra Bingehîn (AYM) bibin yek."

	 

	'DIVÊ PARADÎGMAYA DEWLETÊ BIGUHERE'

	 

	Kantarci diyar kir ku dewlet xwedî paradîgmayek e ku wê bi qanûn û rêziknameyên xwe didomîne û got: "Vê paradîgmayê ji bo gelê Kurd encamên pir neyînî bi xwe re aniye. Ew bûye sedema asîmîlasyonê. Ew bûye sedema hawîrdoreke tundûtûjî û pevçûnê. Divê ev paradîgma niha biguhere û divê gelê Kurd entegrasyoneke demokratîk û qanûnî bi Komara Tirkiyeyê re pêş bixe û ev yek divê bi nêzîkatiyeke yekpare di hemû qanûnan de, ji asta destûra bingehîn dest pê bike, were destnîşankirin."

	 

	MA / Mehmet Guleş