Kızıl Kurdistan'a dair yeni bir telgraf: Kemalist yönetim endişeli!

img

HABER MERKEZİ - Kızıl Kurdistan'a dair 19 Eylül 1929 tarihli yeni bir telgrafa ulaşıldı. Kemalist yönetim, Kürtlerin Kafkasya’da statü elde etmesinden endişe duyuyor. 

Kızıl Kurdistan (1923-1930) sürecini inceleyen tarihçi Dr. İsmet Konak, yeni bir telgrafa ulaştı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan Moskova Büyükelçiliği’ne 19 Eylül 1929 tarihinde gönderilen telgrafta, Kemalist yönetimin Kızıl Kürdistan meselesi ile yakında ilgilendiği ve Kürtlerin muhtariyet elde etmesinden endişe duyduğu belirtiliyor. 
 
Konak'ın, ulaştığı telgrafa dair analizi şöyle: "Kızıl Kurdistan, diğer adıyla 'Kurdistana Sor' 16 Temmuz 1923’te Dağlık Karabağ’ın batısında ‘uyezd (Rusça)’ olarak tesis edildi. Bu otonom birim, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlıydı. Mevcut uyezd için Lenin ve Azerbaycan Halk Komiserleri Konseyi Başkanı Neriman Nerimanov yakından ilgilenmişlerdi. Kürdistan Uyezdi'nin başkenti Laçin rayonuydu. Bunun dışında Kubatlı, Kelbecer ve Zengilan rayonları de Kızıl Kürdistan sınırlarına iltihak etmişti. Nüfusuna bakıldığında ise birkaç veri söz konusu. Bölgeye 1924 yılında bir seyahatte bulunan Sovyet etnograf G.F. Çursin, 44 bin kişinin meskun olduğunu ve bunun 35 bininin Kürt olduğunu yazmakta. 1926 yılında Sovyetler Birliği’nde yapılan genel bir nüfus sayımına göre ise, Kürdistan Uyezdi'nde 51 bin 442 kişi iskan etmekteydi. Bunun 37 bin 470’i Kürt, 13 bin 520’si Türk ve geri kalanı Ermeniydi. 
 
ANKARA ENDİŞELİ 
 
Kurdistan Uyezdi yalnızca 6 yıl hayatta kalabildi. "Köpek balıklarına" yem olması her zaman muhtemeldi. Her ne kadar çevresinde “sosyalist” cumhuriyetler olsa da, özünde ulus-devletler vardı. Bu ulus-devletler aslında bir “anafor” imgesi yaratıyordu. Tıpkı Murray Bookchin’in yazdığı gibi; “Bir aslanın kuzunun yanında uzun süre usulca uzanması” ihtimal dışıydı. Nitekim 8 Nisan 1929 tarihinde Azerbaycan Sovyetleri VI. Kongresi’nde alınan bir karar mucibince Kürdistan Uyezdi kaldırıldı. Bu dönemde Azerbaycan’da 13 uyezd ilga edilmiş ve yerine 8 “okrug” teşkil edilmişti. Bu okruglar arasında Kurdistan yoktu ve toprakları Karabağ okruguna bağlanmıştı. Ancak birkaç ay sonra “Kürdistan okrugunun” inşası için de bazı tartışmalar başlamıştı. Öyle görünüyor ki Ankara yönetimi bu süreci adım adım takip ediyordu. Eskilerin deyimiyle; "Gözü namazda olanın kulağı ezanda olur." 
 
Kemalist rejimin kulağı da Sovyet Kürtlerindeydi. Zira rejim paranoyaktı ve işkembesine “Kürdofobi” yerleşmişti. Dışişleri Bakanlığı’nın Mayıs 2023’te gizliliğini kaldırdığı bu telgraf, aslında Kürdofobinin bir boyutunu ifşa etmektedir. Dışişleri Bakanlığı’ndan Moskova Büyükelçiliği’ne (Bu dönemde Hüseyin Ragıp Baydur büyükelçilik yapmaktaydı) 19 Eylül 1929’da gönderilen telgrafta, özerk Kürdistan’ın inşa edileceği ve başkentinin de “Minkend” olarak tasarlandığı yazılmaktadır. Burada kastedilen özerk Kürdistan, kanımızca Kürdistan okrugudur. Minkend ise, Laçin’e bağlı oldukça gelişmiş bir köydü. Hatta yukarıda bahsettiğimiz 1924 tarihli seyahate Minkendli öğretmen Samed Şahsuvarov da rehber olarak katılmıştı. Telgrafta dikkat çeken noktalardan biri ise, Kurdistan okrugunun sınırlarının Gence’ye kadar uzanacağı ve Gence Kürtlerinin de bu otonom birime dâhil edileceğidir. Özellikle Gence hususunun Ankara yönetimini daha da endişelendirdiğini düşünüyoruz. 
 
KÜRTLERİ TÜNEKSİZ BIRAKMAK 
 
Söz konusu telgrafta, Dışişleri Bakanlığı, Moskova Sefiri Hüseyin Ragıp Baydur’dan inceleme yapmasını ve konu hakkında bilgi vermesini istemektedir. Bir ulus-devlet “sefaleti” ile karşı karşıyayız aslında. Bir başka ülkede statü elde eden veya elde etmeye çalışan Kürtleri yakından takip etmek ve gerekirse baskı kurup statüsüz bıraktırmak ne kadar sefil bir amaç. Tıpkı Kropotkin’in yıllar önce yazdığı gibi: "Devlet bir ahtapottur." Türk ulus-devleti de Kürtlere dadanan bir ahtapottur. Menzil-i maksudu Kürtleri “tüneksiz” bırakmak. Bu şekilde kendi halkına “cümbüş” yaşatıyor. Bu feraset günümüze kadar devam etmektedir. Türk ulus-devletinin Kürtler söz konusu olduğunda aklına gelen tek sözcük “porajmos." Yani yıkmak ve yok etmektir. Mezkûr telgraf bu ruh halini yansıtan nişanelerden biridir. 
 
KURDİSTAN OKRUGU 
 
Kurdistan okrugu her şeye rağmen 25 Mayıs 1930’da tesis edilmişti. Lakin ömrü uzun sürmemişti. SSCB Halk Komiserleri Konseyi ve Komünist Partisi MYK’nin 23 Temmuz 1930 tarihinde aldıkları ortak bir karar gereğince okruglar, idari bir birim olmaktan çıkarılmış ve yerine rayonlar inşa edilmişti. Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nde de rayonlar vücuda getirilmişti. Bu rayonlar arasında artık Kürdistan yoktu. Bir bakıma Ankara yönetimi “muradına” ermişti. Sonrasında Kürtlere karşı “Azerbaycanizasyon” politikası hız kazanmıştı. Eğer arşiv belgeleri üzerindeki gizlilik tamamen ortadan kaldırılırsa, Kızıl Kürdistan üzerindeki Türkiye baskısı daha da “sarahat” kazanacaktır. Telgrafın transkripsiyonu ve Osmanlıca orijinali şöyle:
 
Hariciye Nezareti Siyasiye Müdüriyeti
 
Moskova Sefaretine;
 
17 Ağustos tarihli Azerbaycan mümesilliğinden gelen tahrirâtta Karabağ’da vücuda getirilen muhtariyetten bahs edilirken, muhtariyet yanında merkezi 'Minkend' olmak üzere bir de Kürdistan muhtariyeti veya muhtariyet idaresi tesis olunmakta olduğundan bahsle bu idarenin Gence taraflarına kadar uzanıp ora Kürtlerini de sudûr-u dâhline aldığı bildirilmektedir. Bu mesele hakkında tahkikat açılmağla elde edilecek malûmatın mutâlaa sicilleri ile birlikte işârını rica ederim efendim. 
 
Keşidesi
 
19 Eylül 1929"
 

Diğer başlıklar

23:59 Tişrîn Barajı'nda katledilenlerin isimleri netleşti
15/01/2025
23:12 Fidan ve Şeybani’den ortak açıklama
22:59 MSD’den Suriye’de barış ve istikrar için ‘federatif yapı’ önerisi
21:50 İsrail’den HTŞ’ye saldırı: 3 ölü
21:45 Dört çocuğa cinsel tacizde bulunan faile ödül gibi ceza!
21:29 İpek Çiçek’i katleden faile ağırlaştırılmış müebbet
21:23 Gençlerin kayyıma karşı direnişi mahallelere yayıldı
20:28 Akdeniz’de halk buluşması: Geri adım atmayacağız
20:10 Trump'tan Gazze açıklaması: Anlaşmaya vardık
20:06 Erdoğan, Suriye’nin yeni bakanı Şeybani ile görüştü
19:59 İsrail: Erdoğan'a gereksiz tehditlerden kaçınmasını tavsiye ediyoruz
19:37 KHK eylemi 314'ncü haftada
19:25 Keskin Bayındır: Tişrîn ve çevresi derhal uçuşa yasak bölge ilan edilsin
19:11 İstanbul Barosu’ndan olağanüstü kurultay kararı
19:06 Pexşan Ezîzî için çağrı: İdam durdurulsun
18:41 Cenevre eylemi: Rojava’ya saldırılar tecritten bağımsız değil
18:32 Operasyona katılmayı reddeden korucunun silahına el konuldu
17:38 Mêrdîn’de uzman çavuş evinde ölü bulundu
17:32 BES-AR: Açlık sınırı 30 bin 617 TL
17:23 Feministlerden direnişteki TKIS işçisi kadınlara ziyaret
17:04 Tişrîn Barajı’na gidenlere saldırı: 3 yurttaş katledildi
16:58 Kayyım atanan Dêrsim Belediye Eşbaşkanı Birsen Orhan’ın ev hapsi kaldırıldı
16:40 Meryem Sevim’i katleden faile ağırlaştırılmış müebbet
16:00 Halk saldırılara rağmen Tişrîn’i terk etmiyor
15:34 Emekliler 2025'i 'iktidarın gidiş yılı' ilan etti!
15:18 Yazar Leyla Saraç Cizîr'de okurlarıyla buluştu
15:18 Adana'daki cinayetlerin faili polis çıktı
14:56 2 ilde krom madeni kapasitesi 3 katına çıkarılacak!
14:55 Para cezalarına karşı tutsaklarla dayanışma eylemi
14:47 Cezaevleri raporu: Tutsaklar hijyensiz koşullarda ameliyata zorlanıyor
14:33 Şam'da Kürtlere saldırı
14:03 Tişrîn Barajı çevresine hava saldırısı
14:01 Erdoğan yine tehdit etti
13:52 Kayyımdan 'hayali seçmenlere' çifte müdürlük
13:48 Siyasi parti temsilcileri kayyım protestosunda: Boyun eğmeyeceğiz
13:35 İmralı Heyeti 17 Ocak'ta açıklama yapacak
13:12 İmralı Heyeti: En kısa sürede İmralı için başvuracağız
12:52 DEM Parti: İstanbul Barosu’nun yanındayız
11:32 İstanbul'da toplu ulaşıma zam
11:20 Adana'da bir evde 3 kişi ölü bulundu
11:07 Üzerine kepçe kovası düşen işçi hayatını kaybetti
10:04 DEM Partili Bozan: Rant için kayyım atadılar
09:56 Sağlıkta yeni dönem: Muayene ücreti 10 kat arttı
09:31 Güney Kore Devlet Başkanı Yoon Suk tutuklandı
09:28 Abdullah Öcalan: Devlet bana ciddi yaklaşmazsa, doğru sonuç alamaz
09:26 Kürt kadınların direniş sembolü
09:22 Kayyıma karşı direnişteler: İrademizden vazgeçmeyiz
09:20 89 kişinin öldüğü Galeria Davası'nda kararın bozulması istemi
09:19 Hasta tutsağa tekerlekli sandalyesi verilmiyor
09:18 Foza Yûsif: Özerk Yönetim modeli Suriye için en doğru çözümdür
09:17 Yaman: 7 madde çözüm için büyük bir fırsat sunuyor
09:16 KNK'den 'ulusal birlik' seferberliği
09:13 AYM’nin 2 kez iptal ettiği madde halen uygulamada
09:07 Av. Gülizar Tuncer: Somut adımlar atılmalı
09:05 Üsterci: Demokrasi ve barış olmazsa karanlıkta kaybolacağız
09:00 15 OCAK 2025 GÜNDEMİ
08:23 Serhed için kar yağışı uyarısı
14/01/2025
22:53 İstanbul Barosu’na açılan davaya tepki: Savunmaya saldırıdır
22:41 Edirne’de şüpheli kadın ölümü
22:16 Sirîn’e saldırıda bir aile enkaz altında kaldı
21:57 Özerk Yönetim İngiliz yetkililerle görüştü
21:46 Sûr’da Serê Salê kutlaması
21:36 Gençlerin kayyıma karşı direnişi sürüyor
21:30 Akdeniz'de kayyım protestosu
20:20 Ankara’da kayyım protestosu: Siyasi darbeden vazgeçin
20:12 İstanbul Barosu başkanı ve yönetimine dava açıldı
19:34 HDP’ye saldırının cezası sadece 17 bin TL!
19:28 TTB’den ‘yenidoğan çetesi’ ön raporu: Piyasa odaklı sağlık politikalarının sonucu
19:13 ‘Yenidoğan çetesi’ davası ertelendi: Reddi hakim talebi değerlendirilecek
18:14 Silêmaniye’de bir yılda 3 bin 310 kişiye kanser teşhisi konuldu
16:58 BM uzmanları Pexşan Ezîzî için devrede
16:33 Êlih’te kayyım protestosu
16:31 Sûr'da Serê Salê coşkusu
15:42 Özgür Özel: Getir sandığı göreceksin kırmızı kartı
15:40 Amedspor'dan Ümit Özdağ hakkında suç duyurusu
15:38 Saldırılara bir tepki de İzmir’den
15:09 Wan'da Kuzey ve Doğu Suriye'ye destek eylemi
14:56 Kalp hastası tutsak: İlaçlar verilmiyor, ölüme terk edildik
14:48 Sûr'da halk lokantası açıldı
14:06 Gazetecilere konuşan Bakırhan: Hükümete sormak gerekiyor
13:59 Sanatçı Kasım Taşdoğan'a Kürtçe şarkı cezası
13:51 Bayındır: Ya demokratik çözümü seçersiniz ya da muhatap olmaktan çıkarsınız
13:14 12 yaşındaki çocuğu öldürdüğünü itiraf etti
12:58 Amed'de Kadın Eserleri Kütüphanesi açıldı
12:56 Tişrîn Barajı’nda nöbet 7’nci gününde
12:43 Bakırhan’dan Erdoğan'a: Amed'in huzuru demokratik çözümdür
12:10 HTŞ'nin bakanları yarın Türkiye'ye gelecek
11:36 Bahçeli hem tehdit etti hem 'barış' dedi
11:18 Avukatlardan iki ayrı başvuru
10:45 Gözaltına alınan kolberlerden haber alınamıyor
09:45 WANA'dan Pexşan Ezîzî çağrısı
09:05 Paula Martin Ponz: Öcalan’ın fikirleri tüm dünyaya barış getirebilir
09:02 Kocabıyık: Sürecin ilerlemesi için iktidarın dili ve aklı değişmeli
09:00 14 OCAK 2025 GÜNDEMİ
08:53 İDO seferleri iptal edildi
08:40 Meteoroloji’den sağanak ve kar uyarısı
08:31 Los Angeles'te ölü sayısı 24'e çıktı
07:40 Peyas Belediye Eşbaşkanı Dündar cezaevinden çıktı
13/01/2025
22:54 DEM Parti'den 'Beşiktaş' tepkisi
22:48 Tişrîn Barajı’nda nöbet 6’ncı gününde
21:42 Akdeniz'de gençler kayyıma karşı direnişte
21:14 Coşkulu Serê Salê kutlamaları
20:34 ‘Yenidoğan çetesi’ davası: Sağlık Bakanlığı da ölümlerden sorumludur
19:43 Akdeniz'de kayyım protestosuna polis saldırısı: Kitle ablukayı kırdı
19:38 Adana’da tutsaklara para gönderildi
18:57 Rapor: Wan’daki kadınların yüzde 84’ü eşitsizliğe karşı mücadele ediyor
18:48 Amed ilçelerinde Serê Salê etkinlikleri
18:13 Mazlum Abdî, Mesûd Barzanî’nin temsilcisini kabul etti
18:06 Birçok kentte kayyım protestosu: Bu irade karşısında kaybedeceksiniz
17:55 Mersin Büyükşehir Belediyesi Meclisi’nde kayyım tepkisi
17:16 Peyas Belediyesi Eşbaşkanı Cengiz Dündar hakkında tahliye kararı
17:11 Gözaltına alınan Akpolat: Ne olduğunu bilmiyoruz
17:05 30 barodan ortak açıklama: Kayyım hukuk ve demokrasi ihlalidir
16:49 Kayyıma karşı işçiler nöbette: Geri adım atmayacağız
16:02 Özel: Erdoğan CHP’li belediye başkanını çağırıp AKP’ye davet etti
15:46 Sırrı Süreyya Önder MA'ya konuştu: Öcalan Kürtlerin özgürlüğü kadar güvenliğini de önceliyor
15:21 2024 son 53 yılın en sıcak yılı oldu
15:04 Aydın'da şüpheli kadın ölümü
14:43 8 cezaevi raporu: Tecrit en üst seviyede
14:29 Tatos'ta saldırılara karşı yürüyüş
14:07 Akdeniz'de polis engelini aşan kitle belediyeye yürüdü: Teslim olmayacağız, vazgeçin
13:46 Tutsaklara işkenceye karşı suç duyurusu
13:32 Leyla Güven: Sürece amasız fakatsız katkı sunmaya hazırız
13:09 Akdeniz'de kayyım protestosunda direniş mesajı
13:07 HDP'li eşbaşkana 15 yıl hapis istemi
12:59 Beşiktaş Belediyesi'nde açıklama: Algı operasyonu yürütülüyor
12:45 Tutsak Yalçın'ın tahliyesine 4'üncü engel
12:31 İş bırakan emekçilerden 11 talep
12:21 2024’te en az bin 897 iş cinayeti
12:06 İzmir Büyükşehir Belediyesi 103 taşınmazı satışa çıkardı
12:00 DEM Parti: Kayyımla çözüm ihtimali sabote ediliyor
11:52 Kayyımın ilk icraatı Erdoğan'ın fotoğrafını asmak oldu
11:12 Almanya: Kürtler Suriye’deki siyasi geçiş sürecinde rol almalı
11:04 Özgür Özel'den 'kumpas' tepkisi
10:56 Hızlı tren biletlerine zam
10:53 Gever kırsalında askeri operasyon
10:39 Beşiktaş Belediyesi polis ablukasında
10:30 Balıkesir'de işçi servisi devrildi: 26 yaralı
10:04 7'si DEM Partili 9 belediyeye kayyım
09:47 Tişrîn Barajı neden hedefte?
09:18 Hatimoğulları ve Bakırhan'dan Akdeniz tepkisi: Kayyım darbedir
09:11 Mahkeme kararını hiçe sayan kayyım 190 kişiyi işten çıkardı
09:10 Balatçık 44 yıl sonra yeniden kadınlara emanet!
09:08 EHP Genel Başkanı Öztürk: Öcalan'ın yol haritasını doğru buluyoruz
09:00 13 OCAK 2025 GÜNDEMİ
08:38 Beşiktaş Belediye Başkanı Akpolat gözaltına alındı
08:10 Akdeniz Belediyesi'ne kayyım atandı
03:39 Akdeniz Belediyesi eşbaşkanları tutuklandı: Kararı tanımıyoruz
12/01/2025
23:58 Annalena Baerbock: Suriye siyasi geçiş surecinde Kürtler rol almalı
23:29 Riyad toplantısı sona erdi: Türkiye’nin saldırılarına değinilmedi