AMED - Kürtler ve dostları, 1990'lı yılların başından bu yana yasak ve saldırılara rağmen Newroz'u kutluyor. Milyonların buluştuğu alanlardan "özgürlük" ve "çözüm" talepleri yükseliyor. 

 

Newroz Bayramı'nın ateşi bu yıl "Rêbertiya Azad Civaka Demokratîk" ve "Özgürlük İçin Demokratik Toplum" şiarlarıyla yakıldı. Bu yıl binlerce il, ilçe, belde, mahalle, köy ve mezrada Newroz ateşi yakılacak. Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın 27 Şubat tarihinde yaptığı “Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı” bu yılki kutlamaların ana teması.  

 

Newroz, özellikle Kürtler açısından önemli bir gün. Farklı halklar tarafından "yeni yıl" olarak görülse de Kürtler için özgürlüğü simgeliyor. Bu nedenle tüm yasak ve engellemelere rağmen Kürdistan'da Newroz ateşi uzun yıllardır hiç sönmedi. Aksine her geçen yıl Newroz'un coşkusu da kitlesi de büyüdü. 

 

1990: ZEKİYE ALKAN BEDENİNİ ATEŞE VERDİ

 

1990 yılında çatışmalarda yaşanan ölümler nedeniyle Kürdistan kentlerinde kepenkler açılmadı. Okullar ise boykot edildi. Hayatını kaybeden PKK’liler için Mêrdîn’in Nisêbîn (Nusaybin) ilçesinde yapılan cenaze törenine dönük saldırıda 2 yurttaş katledildi. Tıp öğrencisi olan Zekiye Alkan, 21 Mart'ta Amed'de tarihi surlarda bedenini ateşe verdi.

 

1991: GENÇLER ÖNCÜLÜK ETTİ 

 

1991’de Cizîr (Cizre), Nisêbîn (Nusaybin) ve Hênê (Hani) ilçelerinde on binlerce kişi alanlarda kutlama yaptı. Polis, birçok kentte göstericilere ateş açtı ve Newroz günü 31 kişi yaşamını yitirdi. Gençlerin öncülük ettiği 91 Newrozu, kutlamalarda açılan “Bijî Newroz” ve “Serhildan jiyan e" pankartıyla hafızalara kazındı.  

 

1992: TARİHE GEÇTİ 

 

1992 Newrozu tarihe damgasını vurdu. Newroz kutlamalarının yapıldığı birçok kentte polisler halka ateş açtı. Cizîr'de binlerce kişi farklı noktalarda toplanarak kutlamanın yapılacağı alana yürüdü. Helikopter ve zırhlı araçlardan yurttaşlara ateş açıldı. Ancak buna rağmen Newroz ateşi yakıldı. Saldırılarda resmi kayıtlara göre, 57 kişi katledildi, tanıkların anlatımlarına göre ise bu sayı 100'ü aştı. Sonrasında Nisêbîn'de 16 kişi katledildi. Şirnex merkezde başlayan bombalama, 3 gün sürdü. Gazetecilerin kaldığı otel dahi kurşunlandı, polisin açtığı ateş sonucu Sabah gazetesi muhabiri İzzet Kezer hayatını kaybetti. 5 yaşındaki Hatice Katar ve 9 yaşındaki Mehdi Güngen "PKK’li oldukları" gerekçesiyle katledildi. 1992’de Amed’de kutlamalara izin verilmedi. Şêx Seîd/Dağkapı Meydanı’nda bulunan Halkın Emek Partisi (HEP) İl Örgütü binası önüne gelen binler yasak tanımadı. Öğrenciler de okullarının bahçelerinde yaktıkları lastiklerle bayramı kutladı. Kürdistan’da kana bulanan 92 Newroz’u Adana, Mersin ile birlikte İstanbul ve İzmir gibi batı metropollerinde de kutlandı. 92 Newrozu'nda yaşanan saldırılarda en az 94 kişi yaşamını yitirdi. Rahşan Demirel, İzmir Kadifekale'de bedenini ateşe verdi. 

 

1993: ÇÖZÜM ARAYIŞININ ADRESİ OLDU

 

Newroz’dan bir gün önce 20 Mart 1993 tarihinde Abdullah Öcalan, çözüm arayışları kapsamında ateşkes ilan etti. Böylelikle 93 yılında barış umudu güçlendi ve Halkın Emek Partisi’nin (HEP) öncülüğünde Newroz kutlamaları yapıldı. Kutlamaların adresi Amed’de bir kez daha Şêx Seîd’de yer alan HEP İl Örgütü olurken, Amed’in bütün mahallelerinde de Newroz ateşi yakıldı. 

 

1994: EVLERDE KUTLANDI

 

1994 Newrozu öncesi yüzlerce kişi gözaltına alındı. Gözaltı operasyonlarının yapıldığı merkezlerin başında yine Amed geldi. Halka "Provakasyonlara karşı evlerde Newroz'u kutlayın" çağrısı yapıldı. Bu çağrı ile birlikte halk, ilk defa Newroz'u evlerinde kutladı. Amed’in birçok ilçesinde dükkânlar açılmadı. 94 kutlamalarının öncülüğünü çocuklar yaptı. Çocuklar mahalle aralarında ateşler yakarak, halay çekti. İstanbul'un İncirli, Merter ve Sarıgazi semtlerinde gösteriler yapıldı. Demokrasi Partisi (DEP) ise çeşitli illerde kapalı salon toplantıları düzenledi.

 

1995: ‘NEVRUZ’ TUTMADI

 

Dönemin hükümet yetkilileri, Newroz'un ismini "Nevroz" olarak değiştirerek, bayramın "Türk bayramı" olduğunu ileri sürdü. ''Nevruz'' bayramı adı altında resmi toplantılar düzenlendi. 17-24 Mart günlerinin “Nevruz Haftası” olarak ilan edilmesiyle, devlet erkanı düne kadar söndürmek için uğraştığı ateşi yakıp, yumurta tokuşturmaya başladı. Ancak Kürtler, Newroz’u sokaklarda yaktıkları lastikler ve söyledikleri yasaklı şarkılarla kutladı. Devletin resmi törenleri ise, dönemin yetkililerinin katılımı dışında ilgi görmedi. 

 

1996: KAMPÜSLERDE NEWROZ KUTLAMASI 

 

"Nevruz" politikası bu yıl da devam etti. Üniversite rektörlüklerine "Nevruz'a hazırlanın" genelgeleri gönderildi. Ancak Kürt gençleri ve dostları Türkiye’nin merkezi kampüslerinde “Bijî Newroz” sloganlarıyla kutlamalar yaptı. "Nevruzlaştırma" adı altında yapılan etkinlikler toplumun ilgisini çekmedi. 

 

1997: YASAKLAR TANINMADI  

 

Kutlamaları ilgi görmeyin iktidar, 1997 yılında yine baskı politikalarını devreye soktu. HADEP öncülüğünde yapılmak istenen tüm etkinlikler yasaklandı. Amed başta olmak üzere birçok Kürt kentinde onbinler tarafından karşılanan Newroz, yakılan ateşlerle kutlandı. Amed’de Newroz’un adresi Batıkent Meydanı ve Rêzan oldu. 20 Mart'ta mahallelerde başlayan Newroz coşkusu, 21 Mart'ta Batıkent Meydanı'na taşındı. 15 bini aşkın kişinin katıldığı Newroz kutlaması, Şêx Seîd Meydanı'na yapılan yürüyüşle sonlandı. 

 

1998: HALKLARLA KUTLANDI

 

Sol ve sosyalist güçler de Kürt halkıyla dayanışma içinde İstanbul’da Newroz'u kutlama kararı aldı. HADEP, Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP), Sosyalist İktidar Partisi (SİP) ve Emek Partisi'nin (EMEP) ortak programıyla Zeytinburnu Kazlıçeşme'de binlerin katılımıyla Newroz kutlandı. Newroz’a yurt dışından da büyük ilgi oldu. Amed başta olmak üzere birçok kentte yapılan kutlamalara polis saldırısı sonucu 20 kişi yaralandı. HADEP ilçe örgütleri, Gündem Gazetesi, birçok basın-yayın organına baskın düzenlendi. 

 

1999: KOMPLOYA KARŞI ÖCALAN SAHİPLENİLDİ

 

Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’a dönük komplo bu yılki Newroz'a damga vurdu. Kürdistan'ın birçok kentinde sokağa çıkma yasakları uygulandı. Birçok merkezde alanlara çıkan Kürtler, komployu lanetleyip “Bijî Serok Apo” sloganlarıyla Abdullah Öcalan’a sahip çıktı. İHD verilerine göre çoğunluğu Amed ve İstanbul olmak üzere Newroz için sokağa çıkan 8 bin 174 kişi gözaltına alındı.

 

2000: YÜZBİNLER ALANLARDA 

 

PKK’nin tek taraflı ateşkes ilan ettiği yıla denk gelen 2000'deki Newroz’da yasaklar esnetildi. Amed’de Newroz Tertip Komitesi tarafından Newroz’un Şêx Seîd ve Batıkent Meydanı'nda kutlanmak istenmesine izin verilmedi. Diyarbakır Valiliği, kentin 12 kilometre uzağında bulunan Fuar Alanı'nda kutlama yapılmasına izin verdi. Fuar Alanı'nda bir araya gelen 300 bini aşkın Amedli, Abdullah Öcalan için dillendirilen “idam” cezasının kaldırılmasını istedi. Öte yandan Êlih, Wan, Colemêrg, Sêrt’te de yüzbinler alanlara aktı. Riha’da yasaklanan kutlamalara rağmen gençler ara sokaklarda Newroz ateşi yaktı. 

 

2001: NE İNKÂR NE AYRILIK

 

Newroz’a ilgi 2000'lı yılların başında arttı. PKK'nin sınır dışına çekilmesi kararı sonrası 2001 yılında Diyarbakır İl Emniyet Müdürü Gaffar Okkan ve 5 polis öldürüldü. HADEP Silopiya İlçe Başkanı Serdar Tanış ile İlçe Sekreteri Ebubekir Danış gözaltında kaybettirildi. Ancak tüm bu yaşananlara rağmen milyonlar barış talebiyle Newroz’u kutladı. Şölene dönüşen kutlamalarda “Ne inkar, ne ayrılık, demokratik cumhuriyet” şiarı öne çıktı. 

 

2002: NEWROZ MİLYONLAŞTI

 

2002’de engellemelere rağmen Amed’de Fuar Alanı'nda yapılan kutlamalara 1 milyon kişi katıldı. Êlih, Wan, Colemêrg başta olmak üzere birçok il ve ilçede de kutlamalar yapıldı. Ankara, İzmir, Kayseri ve Adana’da “Yaşasın halkların özgür, eşit, gönüllü birliği" şiarıyla Newroz kutlandı. Bu kutlamalarda döviz ve pankartlarda geçen “Newroz” ifadesindeki “W” harfi gerekçesiyle birçok kişi hakkında soruşturma açıldı. 

 

2003: 'SAVAŞA HAYIR' MESAJI  

 

HADEP’in kapatılma tartışmalarıyla girilen 2003 Newrozu da yine Amed’de Fuar Alanı'nda kutlandı. Newroz’da Irak’ın işgaline ve Kürt sorununda çatışmasızlık durumuna dikkat çekildi ve alanda buluşan milyonlar, “Savaşa hayır” mesajını yükseltti. Görkemli kutlamalara sahne olan Amed’de sanatçı Kazım Koyuncu, Ferhat Tunç, Reşo, Agirê Jiyan ve Teoman sahne aldı. 

 

2004: HER YERDE KUTLAMA 

 

Kutlamalar “Newroz birliktir” şiarıyla yapıldı. Alanlar sarı, kırmızı ve yeşil renklere büründü. Şirnex ve ilçelerinde ilk kez kutlamalar için resmi izin çıktı. Amed’de bir milyon, İstanbul’da 100 bin, Êlih’te 150 bin, Riha’da 50 bin kişinin katıldığı kutlamalarda barış vurgusu öne çıktı.

 

2005: DEMOKRATİK KONFEDERALİZM İLANI

 

“Savaşa geçit vermeyeceğiz” şiarıyla gidilen 2005 Newrozu’nda Abdullah Öcalan’ın Demokratik Konfederalizm fikri damga vurdu. Amed başta olmak Wan, Êlih, Mersin, İstanbul ve İzmir gibi metropollerde milyonlar “Ya çözüm ya çözüm” şiarı etrafında kenetlendi. Mersin’de Newroz kutlamaları sırasında “bayrak” provokasyonu ise Türkiye’nin uzun süre gündeminde kaldı. 

 

2006: ÖCALAN SİYASİ İRADE İLAN EDİLDİ

 

2006 Newrozu'nda yasaklara rağmen milyonlar bir kez daha alanlara aktı. “Barış için halen bir şans var” şiarıyla kutlanan Newroz alanlarında "Öcalan'ı siyasal irade olarak kabul ediyor musunuz?" sorusuna hep bir ağızdan "Evet" yanıtı verildi. Birçok kentte kutlamalara polis saldırısı gerçekleşti. 

 

2007: ZEHİRLENMEYE TEPKİ YAĞDI

 

Amed’de kutlamaların yeni adresi Newroz Alanı oldu. İmralı’da ağır tecrit altında tutulan Abdullah Öcalan’ın yaşadığı sağlık sorunları ve zehirlenmesine karşın Newroz alanlarındaki milyonlar, “Sağlığı sağlığımızdır” sloganında birleşti. Onlarca kentte Newroz ateşi yakıldı. 

 

2008: ÊDI BES E 

 

Kürt siyasetçilere dönük baskı ve tutuklamaların yoğunlaştığı bir dönemde Newroz kutlamaları yapıldı. “Êdi bes e (Artık Yeter)” şiarıyla, baskılara tepki gösterildi. Milyonlar kutlamalara katıldı. Öcalan üzerindeki tecride tepki öne çıktı. Wan, Colemêrg, Gever olmak üzere birçok yerde polis saldırısı gerçekleşti. Wan’da Ramazan Dal ve Zeki Erinç, Gewer’de ise 20 yaşındaki İkbal Yaşar saldırılarda katledildi.

 

2009: ÖCALAN'IN SESİ DİNLETİLDİ 

 

Yerel seçimleri öncesine denk gelen 2009 Newrozu'nun merkezi yine Amed oldu. Abdullah Öcalan’ın 90’lı yıllara ait Newroz değerlendirmesinin yer aldığı video dev sinevizyonlardan alanı dolduran bir milyonu aşkın kişi tarafından izlendi. Bu Newroz, Abdullah Öcalan’ın özgürlüğünün haykırıldığı bir Newroz oldu. 

 

2010: MUHATAP ABDULLAH ÖCALAN

 

“KCK” operasyonlarının sürdüğü bu yılda kitlesel Newroz kutlamaları devam etti. "Özgür Önderlik, Özgür kimlik, Demokratik Özerklik” şiarıyla resmi olarak 108 ayrı merkezde Newroz kutlandı. Alanları dolduran milyonlar, AKP'nin yarattığı muhataplık tartışmalarına noktayı koyarak, tek muhatap olarak Abdullah Öcalan'ı gösterdi. 

 

2011: AN AZADÎ AN AZADÎ

 

Kürt halkı, 2011 yılında “Onurlu bir yaşam için ya özgürlük ya özgürlük” ve “Ji bo jiyanek bi rûmet an azadî an azadî” şiarıyla 130 merkezde Newroz’u kutladı. Kutlamalarda, Kürt sorununun çözümü için Abdullah Öcalan'a işaret edildi. Amed'de kutlamadan sonra yüzbinlerce kişi Koşuyolu Parkı'na “Özgürlük Yürüyüşü” düzenledi. 

 

2012: HALK YASAK TANIMADI

 

Newroz, çatışmaların şiddetlendiği bir sürece denk geldi. İçişleri Bakanlığı Amed başta olmak üzere birçok kentte kutlamaları yasakladı. Yasağa rağmen kentte bir milyonu aşkın kişi, dört bir koldan barikatları aşarak Newroz Alanı'na ulaşmayı başardı. Girilen alanda "Kürt kimliğinin tanınması", "Anadilde eğitim hakkı", "Siyasi statü" ve "Kürtlerin örgütlenme hakkının sağlanması" gibi 4 temel talep etrafında başlatılan imza kampanyası ve "Êdî bes e, an azadî an azadî" şiarıyla demokratik bir çözümün gelişmesi için atılması gereken adımlara dair çözüm beyanını ortaya konuldu. İstanbul’da da onbinlerce kişi Kazlıçeşme Meydanı’na doğru yürüdü. Polisin saldırısı sonucu BDP Arnavutköy ilçe yöneticisi Hacı Zengin yaşamını yitirdi. Êlih’teki kutlamalarda ise Ahmet Türk’e ve çok sayıda BDP vekilinin olduğu otobüse gaz sıkılırken, Ahmet Türk bir polisin saldırısına uğradı.

 

2013: TARİHİ NEWROZ 

 

2013 Newroz’u "Öcalan'a özgürlük, Kürtlere statü" şiarıyla kutlandı. Başta Amed olmak üzere milyonlar Newroz alanında Abdullah Öcalan’ın özgürlüğünü haykırdı. 2 milyonu aşkın kişinin katıldığı Amed Newrozu'na da Abdullah Öcalan'ın manifestosu damga vurdu. Abdullah Öcalan’ın Newroz’da yaptığı “barış ve çözüm çağrısı” güçlü şekilde sahiplenildi 

 

2014: ÖZGÜR ÖNDERLİK 

 

"Özgür Önderlik, özgür Kürdistan" şiarıyla 2014 Newroz’unda halklar alanlara aktı. Final kutlaması Amed’de yapıldı. Milyonlar kutlamalara katıldı. Amed Newrozu'na yaklaşık 3 milyon kişi katıldı. KCK Eş Başkanı Cemil Bayık’ın görüntülü mesajı platforma kurulan ekranlara yansıtıldı. Öcalan’ın mesajı ise BDP Grup Başkanvekili Pervin Buldan tarafından Kürtçe, HDP İstanbul Milletvekili Sırrı Süreyya Önder tarafından Türkçe olarak okundu. Abdullah Öcalan’ın özgürlüğü için başlatılan imza kampanyasına katılmak için binlerce kişi sıraya girdi. 

 

2015: ÇAĞRI YAPILDI

 

Kobanê’de DAİŞ’e karşı verilen mücadele ile Dolmabahçe Mutabakatı bu yılki kutlamalara damga vurdu. Newroz "Artık yeter Önder Apo'ya özgürlük" şiarıyla kutlandı. Tarihi Amed Newrozu’nda milyonlar,  "Öcalan'a özgürlük" talebini haykırdı. Kutlamalarda Abdullah Öcalan’ın devasa posterleri açıldı. Tarihi Amed Newrozu’na ABD, İngiltere, Fransa gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu 25 farklı ülkeden 437 konuk katıldı. PYD Eşbaşkanı Asya Abdullah da katılımcılar arasında yer aldı. Abdullah Öcalan, mektubunda PKK'yi çözüm sürecinin ilerletilmesi için kongre yapmaya davet etti. 

 

2016: ÖZYÖNETİM DİRENİŞİ 

 

Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Dolmabahçe Mutabakatı"nı reddetti. Yeniden çatışmalı süreç başladı. Birçok kentte sokağa çıkma yasakları ilan edildi. Sûr, Gever, Nisêbîn, Şirnex, Cizîr ve daha birçok yerde öz yönetim ilan edildi. Amed Newrozu, “Sur direnişinden özgürlük Newrozu'na” şiarıyla kutlandı. Newroz sokağa çıkma yasaklarında direnenlere adandı. Kutlamalarda Öcalan’ın önceki Newroz’da gönderdiği mesajlar okundu. Newroz sloganı da “Direnerek, kazanacağız” oldu. 

 

2017: MUTLAKA KAZANACAĞIZ

 

Askeri kalkışma sonrası ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) şartlarında Newroz kutlandı. “Mutlaka kazanacağız” şiarıyla tüm kentlerde engellemelere rağmen kutlamalar yapıldı. Anayasa değişikliği için başlatılan referandum kampanyası ve Türkiye’nin Kuzey ve Doğu Suriye'ye yönelik saldırıları bu yılki kutlamaların teması oldu. Amed’deki kutlamalar sırasında üniversite öğrencisi Kemal Kurkut “canlı bomba" şüphesiyle polis tarafından katledildi. 

 

2018: EFRÎN SALDIRISINA TEPKİ

 

Êfrin’e yönelik saldırıların devam ettiği bir dönemde kutlamalar yapıldı. “Newroz direniştir, faşizme karşı halkların baharıdır” ve “Faşizm kaybedecek, halklar kazanacak” şiarıyla kutlamalar yapıldı. Efrîn’e yönelik saldırılar Newroz alanlarında protesto edildi. 

 

2019: TECRİDE TEPKİ 

 

2019 Newrozu, Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı Leyla Güven’in Abdullah Öcalan üzerindeki tecridin kaldırılması talebiyle sürdürdüğü ve tüm cezaevlerine yayılan açlık grevi eylemleriyle karşılandı. “Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” şiarıyla kutlandı. 

 

2020: HER YERDE NEWROZ 

 

Dünyayı sarsan koranavirüs (Kovid- 19) salgını nedeniyle milyonları ağırlayan alanlar boş kaldı. “Demokrasi, adalet ve özgürlük için” şiarıyla karşılanan Newroz, “Her yerde Newroz” denilerek, evler, mahalleler ve sokaklarda kutlandı. Amed’de 12 yıl boyunca milyonları ağırlayan Newroz Parkı, 21 Mart günü boş kaldı. 

 

2021: NEWROZ ATEŞİYLE DİRENELİM

 

Pandemi nedeniyle bir yıl önce evlerde kutlanan Newroz, 2021 yılında yeniden alanlarda kitlesel olarak kutlandı. "Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim" şiarıyla kutlanan Newroz’da HDP’nin kapatılma davasına da dikkat çekildi. Kürt Dil Platformu ve Kürt Dil Ağı’nın Kürtçenin resmi ve eğitim dili olması talebiyle başlattığı imza kampanyası kapsamında imzalar toplandı.

 

2022: ŞİMDİ ÖZGÜRLÜK ZAMANI

 

"Şimdi özgürlük zamanı" şiarıyla kutlanan Newroz’da, Abdullah Öcalan’a fiziki özgürlüğü istendi. 29’u il 72 merkezde kutlama yapıldı. Ortadoğu ve Avrupa başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesinden 200 kişi de Amed'deki kutlamalara katıldı. Yanı sıra Irak Federe Kürdistan Bölgesi, Kuzey ve Doğu Suriye ile İran Kürdistanı’nda çok sayıda kişi, siyasi parti ve sivil toplum örgütü temsilcisi de kutlamalara katıldı. 

 

2023: DEPREMLERİN GÖLGESİNDE GEÇTİ 

 

Mereş merkezli 11 kenti etkileyen depremler gölgesinde Newroz'a gidildi. “Her dem Newroz, her der azadî” şiarıyla gerçekleştirilen Newroz kutlamalarında, Abdullah Öcalan’a özgürlük talebi yükseldi. 

 

2024: ÖZGÜRLÜK VE ÇÖZÜM NEWROZU 

 

2024 Newrozu, yerel seçimler ile Kürtler ve dostları tarafından başlatılan “Abdullah Öcalan’a özgürlük, Kürt sorununa demokratik çözüm” kampanyası dönemine denk geldi. "Rabe dema azadî û serkeftinê ye” şiarıyla 57 merkezde Newroz kutlaması yapıldı. Newroz’un startı PKK’nin kurucularından Mazlum Doğan’ın memleketi Dep’de (Karakoçan) verildi. Qers ve Wan’dan başlatılan, Riha’nın Amara ilçesinde son bulan “Büyük Özgürlük Yürüyüşü” Newroz’a damgasını vurdu. Amed’de yağmura rağmen kutlanan ve 1 milyonu aşan Newroz kutlamasında Abdullah Öcalan'ın fiziki özgürlüğü ve Kürt sorununun çözüm talebi yükseldi. 

 

2025: BARIŞ VE DEMOKRATİK TOPLUM NEWROZU 

 

Newroz, bu yıl “Özgürlük İçin Demokratik Toplum" ve "Rêbertiya Azad Civaka Demokratîk" şiarlarıyla kutlanacak. İlk ateş Licê'de yakıldı. En az 89 merkezde kutlama yapılacak. 

 

MA / Berivan Altan